Feminisme en seksualiteit: nieuw driemaandelijks thema

Artworks by Marlene Dumas

Op het gebied van het omgaan met vrouwelijke, mannelijke, heteroseksuele en vormen van niet-heteronormatieve seksualiteit is de afgelopen decennia heel wat veranderd, wellicht zowel ten goede als ten kwade. Welke evoluties deel uit maken van een negatieve ontwikkeling, en welke van een positieve, is uiteraard voor interpretatie vatbaar. Gender en seksualiteit blijven dan ook onderwerpen van discussie en onderzoek, binnen de vrouwenbeweging alsook op feministisch academisch vlak.

We zouden bijvoorbeeld kunnen stellen dat er vandaag de dag meer open gesproken kan worden over seksualiteit. Meisjes en jonge vrouwen durven meer en meer uiting geven aan hun seksuele gevoelens en verlangens. Is dit een positieve ontwikkeling of niet? Gelijkheid of gelijkwaardigheid van vrouwen en mannen is immers op dit gebied niet bereikt. Zo kennen we nog altijd dubbele standaarden en houdingen als het gaat om de seksualiteit van vrouwen en mannen. Wanneer een jonge vrouw zich dezelfde seksuele vrijheid permitteert als haar mannelijke leeftijdsgenoten, dan wordt zij vaker bestempeld als hoer of slet. Veelvuldige seksuele contacten – en het verbaal opscheppen hierover – lijkt voor jonge mannen eerder bij te dragen aan hun mannelijkheid en imago. Hoe gevaarlijk deze opdeling is tussen 'goede' en 'foute' vrouwelijke seksualiteit blijkt bijvoorbeeld uit de recente aandacht voor de 'Antwerpse hoeren' pagina op Facebook. Wanneer meisjes en vrouwen om een of andere reden in de categorie 'hoer' belanden, kan dat leiden tot uitsluitende praktijken met alle gevolgen van dien voor het alledaags leven en welzijn van de betrokken personen. Belangrijk is bovendien om deze dubbele standaard te situeren binnen de context van heersende heteronormatieve idealen en praktijken. Ondanks het feit dat niet-heteroseksuele koppels op wettelijk vlak als gelijk aan heteroseksuele koppels worden beschouwd en het huwelijk voor zowel man-vrouw als man-man en vrouw-vrouw koppels open staat, worden we nog altijd van jongs af aan aan de hand van heteroseksuele romantische idealen gesocialiseerd. Dit heeft als resultaat dat heteroseksualiteit de norm is, en ander vormen van seksualiteit als ‘aparte’ en ‘afwijkende’ categorieën en praktijken worden opgevat en benaderd. Precies vanuit het bestaan van deze heteronormativiteit valt de uitsluiting van en soms zelfs geweld ten aanzien van holebi’s te verklaren.

Als het aankomt op gender en seksualiteit en de ontwikkelingen van de afgelopen decennia, spreken sommigen afkeurend over de verloedering van de zeden, anderen over de verwezenlijking van seksuele vrijheid en zelfbeschikking voor vrouwen en holebi’s, en weer anderen over de kolonisatie van seksualiteit door de markt – waar vrouwenlichamen worden ingezet om producten aan te prijzen en te verkopen. Vele invalshoeken kunnen worden genomen om de thematiek te bespreken en te analyseren. Binnen de feministische beweging valt er een grote diversiteit aan interpretaties en standpunten te bespeuren, die teruggaat tot wat sommigen benoemen als de ‘sex wars’ van de jaren ’80 en waarbij wel eens wordt gesproken van een strijd tussen anti-seks feministen en pro-seks feministen (die catogorieen bieden echter een verkeerd beeld van de werkelijkheid – weinig feministen zijn of waren immers gekant tegen seks op zich). Vragen als ‘Is pornografie vanuit feministisch standpunt per definitie verwerpelijk, of zijn er vormen van pornografie denkbaar die niet patriarchaal en onderdrukkend zijn?’ en ‘Is prostitutie inherent een vorm van patriarchale onderdrukking die bestreden moet worden, of niet?’ zijn nog altijd even controversieel en actueel. Het idee van 'sex wars' komt echter voort uit met name Amerikaanse literatuur. De West-Europese geschiedenis van feministische debatten over en praktijken rond seksualiteit ligt wellicht anders en kan dan ook andersoortige vragen op de voorgrond stellen. Waarschijnlijk is echter dat ze allen worden verbonden door de overkoepelende vraag naar wanneer en onder welke omstandigheden seksualiteit op het vlak van identiteit en praktijk al dan niet bevrijdend is.

Seksualiteit is echter niet alleen het domein van identiteit en handelingsmogelijkheden, maar ook dat van geweld. Zolang seksualiteit niet vrij is van geweld en ongelijke machtsrelaties, geldt bevrijding en vrijheid op dit vlak niet altijd en niet voor iedereen. Thema’s als verkrachting, sexual harassment op straat en op de werkvloer, gedwongen prostitutie, vrouwenhandel, vrouwonvriendelijke pornografie verschijnen vaak in politieke en publieke debatten. Feministische perspectieven worden daarbij echter – jammer genoeg – niet altijd meegenomen.

Door middel van dit driemaandelijkse thema hopen we de diverse feministische standpunten ten aanzien van seksualiteit in al haar aspecten en uitingen te belichten. We hopen vooral ook duidelijk te maken dat een eenduidig feministisch standpunt op deze kwesties niet bestaat. Ook willen we seksualiteit bespreken in haar samenhang met andere assen waarop de kritische machtsanalyses zich toespitsen, zoals gender, etniciteit, sociale klasse, burgerschap, religie.

Wie graag haar of zijn standpunt met betrekking tot dit thema wilt delen op deze blog: Bijdragen zijn zeer welkom! Ze kunnen worden opgestuurd naar: HendrikaPetronella.vandenBrandt@UGent.be of ellen.billiet@vub.ac.be

Door Nella en Ellen